Παραδοσιακά ως Μακεδονικός Αγώνας είναι γνωστός ο ακήρυκτος πόλεμος θέσεων στον οποίο ενεπλάκησαν από το 1903 έως το 1908 ελληνικά και βουλγαρικά σώματα για τον έλεγχο της τουρκοκρατούμενης Μακεδονίας στα έλη των Γιαννιτσών και τα υψίπεδα της Δυτικής Μακεδονίας.
Ήταν ένας πόλεμος περισσότερο για την κατάκτηση των ψυχών και τη διασφάλιση του εθνικού φρονήματος παρά στρατηγικός.
Σήμερα η προσπάθεια κατανόησης του έχει διευρύνει τα όρια του. Συμπεριλαμβάνει όλους τους εκπαιδευτικούς και κοινωνικούς αγώνες που δόθηκαν εναντίον του κορυφούμενου βουλγαρικού εθνικισμού μετά την εκκλησιαστική του χειραφέτηση (1872), αλλά και του αντίστοιχου ρουμανικού. Οι αγώνες αυτοί δημιουργήσαν το ευνοϊκό πλαίσιο, μέσα στο οποίο εξελίχθηκε η δραματική ένοπλη φάση, που ακολούθησε τη βουλγαρική εξέγερση του 1903.
Σώματα ενόπλων εθελοντών από την Κρήτη, τη Μάνη αλλά και από ολόκληρο τον ελληνικό κόσμο, εντόπιοι οπλαρχηγοί, στρατιωτικοί και πολίτες κατάφεραν μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα (1905-6) να κλονίσουν τη βουλγαρική οργανωτική υποδομή – τα κομιτάτα – και να κερδίσουν τις εντυπώσεις. Με δεδομένη την αρνητική διπλωματική συγκυρία, που προσπαθούσε να διασφαλίσει την οθωμανική κυριαρχία, το επίτευγμα ήταν σοβαρό. Η βουλγαρική προέλαση σ’ ένα χώρο – τη Μακεδονία – που θεωρούσε οριστικά δικό της ανακόπηκε και η ρουμανική κατέπεσε όχι όμως χωρίς σοβαρές θυσίες. Όμως, ήταν ακόμη σοβαρότερο το ηθικό κέρδος, αφού αναπτέρωσε την ελληνική πολεμική ορμή και τόνωσε τη διάθεση τους να αντιστρέψουν την πορεία της χώρας τους. Ειδικά για τους Μακεδόνες ο αγώνας για την εξουδετέρωση της βουλγαρικής επιρροής στην πατρίδα τους έχει συμβολικό και ουσιαστικό χαρακτήρα. Είναι δικό τους ’21, η δική τους παλλαϊκή στράτευση και εποποιία, ένα κεφάλαιο της ελληνικής ιστορίας κατάδικό τους.
